Naatsorsuinermi periaatsip nassuiarnera

Nassuiaatit aammalu atornissaannut piareersarnerat

Naatsorsueqqissaartarfiup qallunaat paasisimasallit ataatsimiitsitaliaannit piitsuussutsimut suliami nassuiaatit atorpai. Aningaasaatikilliortuuneq ima nassuiarneqarpoq:

 

”Pineqartoq imaluunniit ilaqutariit malunnartumik ajornakusoornerusumik inunnut allanut sanilliullugit inuunermi atugaqartuupput, atugarisallu pissakilliornermik pissuteqarput, pingaartumik aningaasaqarnikkut. Ataavartumik aammalu pineqartoq ilaqutariilluunniit periarfissaqanngillat imaluunniit killilimmik namminneq kajumissutsimik atugarisat allanngortinnissaannut periarfissaqarput.” [1]

 

Aningaasaatikilliortunut nassuiaat qallunaatut piitsuussutsimut killigititanut nassuiaat aallaavigalugu atorneqarpoq. Nassuiaatilli atornera qallunaatuumiit allaanerussuteqarpoq, misissuinermi nalunaarsuutit Kalaallit Nunaanni tigussaasut, inatsiseqarnikkullu assigiinngissutsit pissutigalugit naatsorsuutillu ajornaatsuutinniarlugit.

 

Kalaallit Nunaanni aningaasaatikilliortut misissornerini uku peqataatinneqarput:

 

·         Pineqartoq ukiuni tulleriinni pingasuni isertitanut killigititamit appasinnerusumik atoriaannarnik isertitaqarsimappat

 

·         Pineqartoq meeqqat atuarfiannit qaffasinnerusumi ilinniartuunngippat imaluunniit ilaqutariinni inersimasoq meeqqat atuarfiannit qaffasinnerusumik ilinniakkamik ingerlatsinngippat.[2]

 

·         Pineqartoq Utoqqaat Illuanni, plejehjemimi imaluunniit innarluutilinnut inissiisarfimmi najugaqartutut allassimanngippat.

 

Ataani tunngavigineqartut itisilerneqarput:

 

Isertitanut nassuiaat

Ukiumut isertitat atoriaannaat (isertitat akileraaruseriikkat aammalu isumaginnittoqarfimmit nuussinerit ilanngullugit) aallaavigalugit aningaasaatikilliorneq aalajangerneqarpoq.

Piffissami atuinissamut periarfissiisuni isertitat atoriaannaat naatsorsuisinnaanermut periarfissiipput.

 

Isertitat atoriaannaat atuisinnaanermut tamakkiisumik periarfissiinngillat. Pingaartumik inuiaqatigiinni minnerusuni nalilersorneqarpoq aningaasaqarnermut aalisarneq piniarnerlu pingaaruteqartuusut. Saniatigut pisortat ikiorsiissutinik aaqqissuussaqarput atuisinnaanermut sunniuteqartunik isertitanulli atoriaannarnut ilanngullugit kisitaanngitsunik. Assersuutigalugu taaneqarsinnaapput isumaginninnikkut ulluunerani paaqqinniffinni akiligassaanngitsumik inissaqartitaanerit aammalu namminerisamik ineqarnermi tapiissutit attartortakkani ineqarnermut tapiissutinut sanilliullugit isertitanut atoriaannarnut naatsorsukkanut ilanngullugit kisitaanngitsut.

 

Ilaqutariit aningaasaatikilliortut amerlanertigut Pisortanit ikiorsiissutit pillugit Inatsisartut peqqussutaat nr. 15, 20. november 2006-imeersoq tunngavigalugu ikiorserneqartarput. Inatsit malillugu ikiorsiisarnerni pisortani allaffissornikkut aammalu nalunaarsuinermi periaatsit assigiinngitsut ilaqutariit akornanni aammalu pisortanit ulluunerani ornittakkanut, eqqagassalerinermut il.il. atatillugit ilaqutariit ataasiakkaat isertitaannut nalunaarsorsimasunut sunniuteqarsinnaapput.

 

Taamatuttaaq meeqqanut akilersuutit tigusisussap inuuniarneranut sunniuteqarsinnaapput. Akilersuutinik A-nik tunniussisarneq meeqqap isertitaanut nalunaarsorneqartanngilaq taamatullu ilaqutariit isertitaannut kisitsinermi ilaatinneqarani. Akilersuut nalinginnaasoq meeqqamut ataatsimut ukiumut 12.000 kr.-inik annertussuseqarpoq.

 

Ilaqutariit, inoqutigiit aammalu naligiissitsineq

Isertitat uuttuutinut tulluarsarlugit aningaasartuutinut annerusunut soorlu ineqarnermut akiliummut, imermut, kallerup inneranut, kiassarnermut, sillimmasiinermut, nerisassanut il.il. naatsorsorneqarput.

 

Naatsorsueqqissaartarfik ilaqutariit kisitsisitigut paasissutissaannik suliaqarnikuuvoq, tassani inoqutigiit akornanni eqqarleriinnermut atassuteqarnerit aallaavigalugit inoqutigiit ilaat ilaqutariinnut arlalinnut immikkoortiterneqarput.

 

Isertitanut kisitsisitigut paasissutissani inuit inoqutigiillu isertitaannik misissuinermik imaqartartup akerlianik misissuinermi matumani ilaqutariit isertitaat aallaavigineqarput.

Kialluunniit inuttaasup inuit nalunaarsuiffiannut ulloq unnuarlu sumi uninngaveqarnerluni nalunaarutigissavaa. Taamaattoq inuit najugaqarnermut paasissutissai kukkuneqanngivissortuunngillat.

 

Pineqartut ukiup naalernerani ilaqutariinnut attaveqarfigisimasaannut isertitaat atassusigaapput. Piffissaq ilaqutariinnut naatsorsuiffigineqartoq misissuinerup inernerinut sunniuteqarsinnaavoq. Assersuutigalugu pineqartut ukiup ingerlanerani angerlarsimaffimmit nuussimasut avissimasulluunniit ilaqutariinni allanngortoqarnerup kingunerisaanik isertitakitsutut misissuinermi ilaapput, ukiup annerpaartaani ilaqutariinni isertitakkaani ilaasimagaluarlutik.

 

Isertitat nalilersornerini ilaqutariit annertussusaat katitigaanerallu aallaavigineqarput (isertitat naligiissinnerat). Ilaqutariit ataatsimut aningaasaqartuunerat aammalu angerlarsimaffimmi annertuunik ingerlatsinermi atuinermi iluaqutissartaqarnera pissutigalugu. Ilaqutariit isertitaat isertitanut kisitsisitigut paasissutissalerinermi OECD-p malittarisassai malillugit isertitat naligiissinneqarput.

 

Isertitat naligiissinnerat ilaqutariit tamakkiisumik isertitaat ilaqutariit katitigaanerisa uuttuutaannik naleqqussakkamik agguarneqarluni kisinneqarpoq. Ilaqutariinni inersimasoq siulleq (14 sinnerlugit ukiulik[3]) 1-imik uuttuuteqarpoq. Inersimasut allat tamarmik immikkut 0,5-imik uuttuuteqarput meeqqallu tamarmik immikkut 0,3-mik uuttuuteqarlutik. Taamaasilluni ilaqutariit immikkut tamarmik naligiissitsinermut uuttuutaat katillugit kisinneqarput. Ilaqutariit marlunnik inersimasortallit pingasunillu meerartallit 1+0,5+0,3+0,3+0,3 = 2,4-imik naligiissitsinermut uuttuuteqarput. Ilaqutariinni isertitat 300.000 koruuniusimappata isertitat naligiissinnerat 300.000 kr./2,4 = 125.000 koruuniusimassapput inersimasup kisimiittut isertitaanut sanilliunneqarsinnaalluni.

 

Isertitanut killissarititamit appasinnerusut

Isertitanut killissarititamit appasinnerusoq qallunaat misissuineranni inuit isertitaasa atoriaannaat agguaqatigiissinneranni 50 pct.-iannut aalajangersimavoq. Agguaqatigiissinnerat tassaavoq isertitat annertussusiisa qaffasissusaanni qeqqaniittoq, affaani inuit isertitaqarnerusut aammalu affaani inuit isertitakinnersut inissisimapput.

 

Aningaasaatikilliortutut taaneqassagaanni isertitat ukiuni tulleriini pingasuni isertitanut killissarititamit appasinnerusoq ataallugu ukiuni pineqartuni inissisimasariaqarput.

 

Isertitanut kisitsisitigut paasissutissat malillugit[4] Kalaallit Nunaat Danmarkimit naligiinnginnerusunik isertitaqarpoq aamma isertitat agguaqatigiissillugit isertitat appasinnerupput. Taamaattumik kalaallinut killigititaasup isertitat agguaqatigiissinnerini 50 pct.-imik qaffasinnerunissaa tunngavilersuutigineqarpoq. Tamannalu tunngavigalugu isertitat agguaqatigiissinnerini 50 aammalu 60 pct.-it killigititat assigiinngitsut marluk suliarineqarput.

 

Kalaallit Nunaanni misissuinermi isertitat tamakkiisut agguaqatigiissinnerat ukiunut pineqartunut immikkut kisinneqarput, qallunaat misissuineranni allanngorarnerit assigiissaarniarlugit ukiuni pingasukkaanni isertitat agguaqatigiissinnerisa akerlianik. Periaaseq piuminarsarniarlugu kalaallinut periaaseq toqqarneqarpoq aammalu ingerlaannartumik agguaqatigiissitsineq piffissami ingerlasumi isertitakitsut amerlassusaannut malunniuteqanngitsutut nalilerneqarmat.

 

2.1 2013-imit 2017-imut misissukkat isertitat agguaqatigiissinnerisa qeqqani inissisimasut

	2013	2014	2015	2016	2017
	kr.
Ilaqutariit isertitaat atoriaannaat naligiissitat	138.576	138.096	145.303	152.257	153.625

Nassuiaat: Ukiuni pingasuni isertitani pineqartuni ukiumi kingullermi isertitat agguaqatigiissinneqarput.

 

Pisuussutit

Qallunaat misissuineranni pineqartut 100.000 koruunit sinnerlugit pisuussutillit (2010-minngaanneersut) piitsutut taaneqanngillat. Massakkuugallartoq Naatsorsueqqissaartarfik nalunaarsuutinik tulluartunik inuit pisuussutaannut tunngasunik eqqortunik suliaqarnissamut periarfissaqanngilaq, tunngavigineqartorlu tamanna kalaallinut misissuinermi ilanngunneqanngilaq. Tunngavilersuutip ilanngunneqannginnera misissuinerup inernerinut annerusumik malunnaateqannginnera naatsorsuutigineqarpoq, ilaqutariit ataatsikkut isertitakitsut annertuunillu pisuussutillit arlaqanngissorineqarmata.

 

Ulloq unnuarlu paaqqinniffinni najugallit

Utoqqaat illuini, plejehjemini aammalu innarluutilinnut inissiisarfinni ineqartut pingaartumik utoqqalinermi aammalu siusinaartumik soraarnerussutisiaqartuusarput. Inatsimmi aalajangersimavoq soraarnerussutisiallit ulloq unnuarlu paaqqinniffinni najugaqartut soraarnerussutisiat tunngaviusut 20 pct.-ii kaasarfimmiutut tunniunneqartassasut sinneruttullu ineqarnermut akiliutitut uninngatinneqartassasut.

 

Ulloq unnuarlu paaqqinniffinni najugaqartut isertakitsuusarnerat pissutaalluni nerisaqarnermut ineqarnermullu akiliineq ajorput. Misissuinermilu matumani pineqartut piffissami misissuiffiusup naanerani inissiisarfimmi ineqartut ineqarsimasulluunniit aningaasaatikilliortut misissukkat annertussusaanut kisitsinermi ilaatinneqanngillat. Taakkununnga ilaapputtaaq meeqqanut inuusuttunullu ulloq unnuarlu paaqqinniffinni najugaqartut aamma 18-it sinnerlugit ukioqarsinnaasut, inuiaqatigiinnut ikaarsaarnissamut piareersarneq imaluunniit inissanik neqeroorutinik amigaateqarneq pissutigalugu ulloq unnuarlu paaqqinniffinniittut.

 

Ulloq unnuarlu paaqqinniffinni najugaqartut adressi malillugu uppernarsarneqarput. Pineqartut ulloq unnuarlu paaqqinnittarfiup adressia atorlugu kaasarfimmiulerneqartartut paaqqinniffinnili najugaqanngitsut ilaatigut naammattuugassaapput. Taamaattoqartillugu pineqartoq inoqutigiinni najugaqartutut naatsorsorneqartarpoq.

 

Ilinniartut

Inuit meeqqat atuarfiannit qaffasinnerusuni ilinniartut aammalu inuit inersimasunik meeqqat atuarfiannit qaffasinnerusumit ilinniakkanik ingerlataqartunik ilaqutaqartut, aningaasaatikilliortut kisitsinermi tunngavilersuutinik naammassinnikkaluarpataluunniit misissuinermi ilaanngillat. Killiliineq tamanna toqqarneqarpoq aningaasaqarnikkut inissisimaneq namminerisamik qinikkatut aammalu ataavartuunngitsutut isigineqarnera pissutigalugu.

 

Inuk ilinniartutut naatsorsuutigineqarpoq pineqartoq piffissap misissuiffiusup naanerani Naatsorsueqqissaartarfiup ilinniartunut ingerlatsisunut nalunaarsuiffiani ISCED-imi qaffasissuseq 3, imaluunniit taanna qaangerlugu ilinniartutut nalunaarsorsimappat.

 

Meeqqat pingasut ataallugit ukiullit

Suleriaaseq malillugu piffissami misissuiffiusumi inuit pingasunik ukioqalersimanngitsut ukiuni pingasuni Kalaallit Nunaanni najugaqarsimanngillat. Taamaattumik tunngavilersuutit malillugit ilaqutariinni aningaasaatikilliornermi inissisimasoqartillugu meeqqat pingasut ataallugit ukiullit aningaasaatikilliortutut naatsorsuutigineqartarput.

 

Meeqqat angajoqqaaminni najugaqanngitsut

Meeqqat minnerpaamik angajoqqaani ataaseq najugaqatiginngippagu meeqqat angajoqqaamini najugaqanngitsunut naatsorsuutigineqarpoq. Meeqqat angajoqqaaminni najugaqanngitsut tassaagajunnerupput meeqqat ilaquttaminni allani najugallit, ilaqutariinni ilasiaasut, isumaginninnikkut inissiisarfinni najugallit imaluunniit kollegiani najugallit. Meeqqat ilinniarnerminnut atatillugu angajoqqaaminni najugaqanngitsut aammalu meeqqat isumaginninnikkut inissiisarfinni najugallit amerlanertigut misissukkanut ilaatinneqanngillat qulaani taaneqareersutut ilinniartunut aammalu meeqqanut isumaginninnikkut inissiisarfinni najugalinnut tunngavilersuutit peqqutigalugit. Taamatullu meeqqat angajoqqaaminni najugaqanngitsut sinneruttut misissuinermi ilaatinneqanngillat Naatsorsueqqissaartarfiup inunnut nalunaarsuiffiani paasissutissat ullumikkut atuuttut malillugit aningaasaqarnikkut inuunermi atugaat nalilersorneqarsinnaanngitsutut isigineqarmata.

 

Misissukkat amerlassusaat

Misissuinermi anguniakkat pingaarnerit ilagaat aningaasaatikilliortut agguaqatigiissinnerisa ineriartornerat nakkutigissallugu. Aningaasaatikilliortut amerlassusaannik naatsorsuinerup saniatigut pingaartuuvoq misissukkat amerlassusaat toqqassallugu, tassaasoq aningaasaatikilliortut amerlassusaat tabel 2.2. malillugu takuneqarsinnaasoq.

 

2.2 2013-imit 2017-imut misissukkat ilaatinneqanngitsut amerlassusaat aammalu pissutaasut

	2013	2014	2015	2016	2017
Ilaatitaagallartut	56.282	55.983	55.847	55.860	55.877
Ukioq naallugu Kalaallit Nunaanni najugaqarsimannginnermi ilaatinneqanngitsut	1.689	1.785	1.833	2.019	1.873
Piffissaq misissuiffiusoq tamakkerlugu Kalaallit Nunaanni najugaqarsimannginnermi ilaatinneqanngitsut	2.379	2.245	2.382	2.428	2.658
Isumaginninnikkut inissiisarfinni najugaqartut ilaatinneqanngitsut	852	899	907	903	930
Ilinniartut taakkulu ilaqutaat ilaatinneqanngitsut	4.511	4.599	4.739	4.525	4.642
Baseniittut stationiniittullu ilaatinneqanngitsut	114	100	80	76	71
Meeqqat angajoqqaaminni najugaqanngitsut ilaatinneqanngitsut	808	770	740	740	716
Ilaqutariinni isertitanganngitsut ilaatinneqanngitsut	223	255	273	201	181
Misissukkat amerlassusaat	45.706	45.330	44.893	44.968	44.806

 

Misissukkat amerlassusaanni pineqartut tamarmik Kalaallit Nunaanni inuit nalunaarsuiffianni najugaqartutut nalunaarsorsimasut aammalu meeqqat pingasut inorlugit ukiullit inuunertik tamaat Kalaallit Nunaanni inuit nalunaarsuiffianni nalunaarsorsimasut tunngavigineqarput. Pineqartut najugaqarnermut tunngavigineqartunut taaneqareersunut inuit nalunaarsuiffianni 1. januaarimit najugaqartutut nalunaarsukkanit misissorneqarput. Piffissap ilaani ukiut marluk nikinneranni Kalaallit Nunaanni aallaqqasimasut, imaluunniit Kalaallit Nunaata avataani inunngorsimasut aammalu 1. januaari tikitsinnagu Kalallit Nunaannut nuussimasut misissuinermut ilaatinneqanngillat. Taaneqareersutulli inuit ukioq naallugu Kalaallit Nunaanni akileraartartuusimanngitsut ilaatinneqanngillat.

 

Piffissamilu misissuiffiusumi Kalaallit Nunaanni aalajangersimasumik najugaqarsimanngitsut saniatigut piffissap misissuiffiusup naanerani kommunit avataanni najugaqarsimasut ilaatinneqanngillat, aammalu kommunit iluanni illoqarfimmi, nunaqarfimmi imaluunniit savaateqarfinni najugaqartutut nalunaarsorsimanngitsut ilaatinneqanngillat. Tassani assersuutigalugu najugaq stationiusinnaavoq.

 

Taamatuttaaq inuit qallunaatut innuttaassuseqanngitsut aammalu Savalimmiuni inunngorsimasut ilaqutariinni isertitaqarsimanngitsutut nalunaarsimasut imaluunniit misissuinerup ukiuani kingullermi isertitaqarsimanngitsut ilaatinneqanngillat. Taaneqartoq kingulleq inunnik Kalaallit Nunaanniit nuussimasunik kinaassusersiiniarluni misissuinermi ingerlanneqarpoq, inunnilli nalunaarsuisarfimmi nalunaarsorneqarneri  kingusinaarsinnaapput.

 

Naggataagullu ilinniartunut, isumaginninnikkut inissiisarfinni najugaqartunut aammalu meeqqamut angajoqqaaminni najugaqanngitsunut qulaani tunngavilersuutit tunuliaqutaralugit piffissap misissuiffiusup naanerani inuit inissisimaffiat malillugit ilanngunneqanngillat.